Aks Nedir ve Aks Çeşitleri Nelerdir?

Motorlu taşıtlarda hareketin gerçekleşebilmesi için motorda üretilen torkun tekerlere iletilmesi şarttır; çünkü aracın hareket etmesini sağlayan motordaki değil, tekerlerdeki torktur. Yani bir diğer deyişle motorun ürettiği tork katlanarak tekerlere iletilmezse araç hareket etmez. İşte bu aşamada karşımıza “aks” ismi verilen basit miller çıkar ve torkun tekerlere iletilmesini mümkün kılarlar. Peki, aks nedir, nasıl çalışır ve aks çeşitleri nelerdir? Araba.com olarak, aks hakkında tüm merak ettiklerinizi bu yazımızda derledik bile!

Aks Nedir?

Halk arasında “dingil” olarak da bilinen aks, arabalarda diferansiyel sistemden çıkan dönme kuvvetini tekerlere aktaran milin ismidir. Aksın diferansiyelden gelen torku iletirken aynı zamanda yolcular da dahil olmak üzere tüm aracın yükünü de taşıyabilmesi gerekir; bu nedenle araba aksları çok dayanıklı malzemelerden üretilir. Akslar çeşitlerine göre farklı görevleri üstlenebilecek şekilde stratejik olarak aracın ön ya da arka tekerlerine yerleştirilirler. Ön ve arka tekerlerde kullanılan akslar aracın çekişine göre değişirken, hangi aks çeşidinin kullanılacağı ise aracın öncelikli kullanım amacına göre belirlenir.

Ön Aks Nedir?

Ön akslar yoldan gelen sarsıntıları-şokları emmek ve direksiyonun konumuna göre araca yön vermekle görevli akslardır. Darbe emmeleri gerektiği için oldukça sağlam malzemelerden üretilmeleri gerekir ve bu nedenle, ekonomik segment binek otomobillerdeki akslar dahi genelde karbon ya da nikel çeliğinden yapılır. Ayrıca, yine aynı görev nedeniyle ön akslarda süspansiyon bağlantısı da bulunur.

Arka Aks Nedir?

Arka akslar aracın çekişine göre farklı görevleri üstlenirler. Önden çekişli araçlarda bulunan arka akslar, genelde sabit aks denen ve yürüyen aksam askı aparatları bulunduran aks çeşididir. Bu akslar, ön tekerlerin hareketi ile yönlendirilir ve araca ekstra denge-stabilizasyon sağlarlar. Arkadan itişli modellerde ise gücü tahrik miline aktarma görevini üstlenirler ve bu tarz araçlarda genelde hareketli akslar tercih edilir.

Aks Çeşitleri

“Aks nedir?” sorusunu yanıtlarken de belirttiğimiz gibi ön aks ve arka akslar esasında aks çeşidini değil; aksın üstlendiği görevi belirtmek için kullanılır. Farklı konumlardaki aksların farklı görevleri üstlenebilmesi ise kullanılan aks çeşidine bağlıdır. Ön ve arka akslarda farklı aks çeşitlerinin tercih edilmesinin nedeni de budur. Peki, aks çeşitleri ne demektir ve neyi değiştirirler?

• Sabit aks: İki tekerin de sabit bir aks ile birbirine bağlandığı aks çeşididir. Bu aks çeşidi araç herhangi bir engelle karşılaştığında iki tekerin de eğimlenmesine neden olur. Bu nedenle de aracın yaylanmayan sabit bir kütle gibi hareket etmesini sağlar. Sabit aksların konforsuz bulunmasının ve sürüş keyfini düşürdüğünün söylenmesinin nedeni de budur. Ancak, yük taşımada kullanılan araçlarda ya da arazi araçlarında sabit akslar bir avantaj olarak görülebilir. Özellikle pick-up tarzı araçlarda hareketli aksların sökülüp yerine sabit aks takılmasının nedeni de budur. Ancak, son zamanlarda off-road modellerinin de hemen hepsinde sabit aks kullanımı terk edilmektedir ve bu akslar daha çok kamyonet, kamyon, tır gibi ağırlık taşımaya yönelik araçlarda karşımıza çıkmaktadır.
• Yarım serbest aks: Yarım serbest akslar yük taşıma değil; hareket eğilimi olan ve otomobillerde en çok tercih edilen aks çeşididir. Yaygın kullanılma sebebi ise araç performansı için sağladığı faydadan çok ¾ çeyrek serbest aks mili ve tam serbest aks miline kıyasla maliyetinin daha az olmasıdır. Bu sayede, yarım serbest aks kullanılan araçlar hem sabit akslı araçlara kıyasla daha rahat manevra yapabilir ve konforlu bir sürüş sunabilir hem de daha ucuza mal edilebilir. Bu aks tipinin ağırlık taşıma odaklı olmadığını belirtmiştik; zaten yarım serbest akslı araçlarda aracın yükü rulman yatakları tarafından taşınır.
• Tam serbest aks: Tam serbest akslar, yük taşıma görevi üstlenmeyen yalnızca diferansiyeldeki torkun tekerlere iletilmesi ile görevli olan aks çeşididir. Tam serbest aksa sahip araçlarda aracın yükü muhafaza ve tekerlek göbeği tarafından üstlenilir. Diğer aks çeşitlerine kıyasla üretim maliyetinin daha yüksek olması ve daha fazla bakım gerektirmesi, tam serbest aksların kullanımını sınırlandırsa da tam serbest aksa sahip bir aracın sürüş keyfi çok daha yüksektir. Özellikle premium segment 4×4’lerde kullanılan tam serbest akslar, sürücülerin beğenisini toplamakta ve arazide sürüşü dahi konforlu kılmaktadır.

Araç Terimleri Sözlüğü‘müzün bu yazısında birlikte “Aks nedir?” sorusuna yanıt verdik ve aks çeşitlerini inceledik. Kısaca özetlemek gerekirse aks, hem diferansiyelden gelen torku tekerlere iletmekle hem de araca yön vermekle görevli olan basit parçanın ismidir. Araçların kullanım önceliğine bağlı olarak farklı aks çeşitleri tercih edilir ve böylece sürüş konforundan dayanıklılığa kadar birçok farklılık yaratılır.

Sıkça Sorulan Sorular